Аҳолини рўйхатга олиш орқали фақат аҳоли ҳақидаги маълумотларни эмас, балки мамлакатнинг ижтимоий иқтисодий ривожланиши таркиблари ҳақида маълумотларни олишга муваффақ бўлинади. Аҳолини рўйхатга олиш саволномасида фақат демографик маълумотларни йиғиш билан чегараланиб қолмайди. Аҳолини рўйхатдан ўтказиш саволномаси аҳоли сони, ёши, жинси, миллий таркиби, маълумот даражаси, никоҳ ҳолати, бандлиги каби бирқатор кўрсаткичлардан ташқари яшаш шароити, даромадлар манбаи ва бошқа тавсифлари ҳақида маълумот олишнинг ягона манбаи ҳамдир. Мустақиллик йилларида Ўзбекистон Республикасида Аҳолини рўйхатга олиш умуман ўтказилмаган бўлиб, мазкур тадбир илк маротаба ўтказилаётганлигини инобатга олиб, тадбирга пухта таёргарлик кўриш ва уни сифатли ўтказиш мақсадида 2023йилга ўтказиш белгиланди. Сўнгги марта Ўзбекистон Республикаси ҳудудида Аҳолини рўйхатга олишнинг муваффақятли чиқиши аҳолини рўйхатга олиш давридан ушбу саволномадаги саволларни мазмун моҳиятини тўғри тушунганлик даражасига боғлиқ. Ҳозирда Республикамиз бўйлаб тушунтириш ишлари маҳаллий матбуот, радио ва телевидение орқали, мактаблар, ташкилотларда суҳбат уюштириш ёки кўргазмали ташвиқот ишлари орқали амалга оширилмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 5655-сонли фармони ҳамда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 11-ноябр кунги “Ўзбекистон Республикасида 2023-йилда аҳолини рўйхатга олишга тайёргарлик кўриш ва ўтказиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори бажарилиши юзасидан аҳолини рўйхатга олишда таълим даражасини аниқлаш қуйидагича амалга оширилади:
Таълим даражаси ТХСТ (Таълимнинг халқаро стандарт таснифлагичи) томонидан энг муваффақиятли эришилган юқори даража сифатида тавсифланади. Таълим даражаси одатда муваффақиятли тугалланган энг юқори таълим дастури асосида ўлчанади, бу одатда тан олинган малакани белгилаш билан тасдиқланади. 10 ёш ва ундан юқори ёшдаги барча шахслар учун таълим даражаси ҳақида маълумот тўплаш тавсия этилади. Шу билан бирга, халқаро таққослашлар имкониятларини таъминлаш учун 15 ёшдан кичик, 15 ёш ва ундан юқори ёшдаги шахслар, шунингдек, 25 ёшгача, 25 ва ундан юқори ёшдаги шахслар кесимидаги ёшга нисбатан батафсил ажратилмаган кўринишдаги таълим даражаси маълумотларини жадвалларда келтириш тавсия этилади. Маълумотлар энг муваффақиятли эришилган таълим даражасига асосланган ҳолда тўпланиши керак. Бу одатда, тан олинган малакани тайинлаш билан тасдиқланади. Тан олинган оралиқ малакалар дастурнинг ўзига қараганда паст даражада таснифланади. Мамлакатлар, шунингдек, тугалланмаган таълим даражалари ҳақидаги маълумотларни ўз ичига олган қўшимча маълумот олиш имкониятини ўрганишлари керак. Бу ўрганишлар эришилганлар билан таққослаганда, таълим қайси юқори даражада, таълим бошланган ва тўхтатилган, ёки юқори даражадаги жорий таълим тўғрисидаги саволлар ёрдамида амалга оширилади. Айниқса, мукаммал ёки хорижий таълим тизимида таълим олган шахслар учун даражалар, босқичларнинг муносиб эквивалентларини аниқлашга, шунингдек, таълим тизими вақт ўтиши билан ўзгаришларга дуч келган ҳолатларга алоҳида эътибор берилиши керак. Мамлакатлар таълим ҳақида маълумоти бор давлатнинг маълумот олиш имкониятини кўриб чиқишни хоҳлашлари мумкин. Миллий таълим тизимининг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиқиб, тавсия этилган таърифлар ва таснифлардан муқаррар четга чиқиш рўйхатга олиш материаллари ёки тегишли мета-маълумотларда тушунтирилиши керак. Агар миллий мақсадлар учун барча натижаларни мамлакат таълим тизимида қўлланиладиган таълим муассасаларининг таърифларига тўлиқ мос равишда нашр этиш зарур бўлса, миллий фойдаланувчиларнинг эҳтиёжлари учун ажратиладиган тоифаларни маълумотлардан фойдаланишга имкон берувчи тоифалар билан боғлашни халқаро таққослашларни таъминлаш мақсадида тавсия этилади.

Миллий стандарт таснифига мувофиқ “таълим даражаси” кодлашни ишлаб чиқарувчи мамлакатлар билан мос келадиган тизимни ишлаб чиқиши мумкин. Шуни тан олиш керакки, муайян ҳолатларда таълим даражаси тегишли малакани ўзлаштирмасдан ҳам тугатилиши мумкин. Таълим даражаси ва малакага оид маълумотлар алоҳида-алоҳида тўпланиши ёки бундай фарқни амалга оширишга имкон берадиган тарзда тавсия этилади. Агар маълумотлар алоҳида-алоҳида йиғилмаса ёки фарқланмаса, бу рўйхатга олиш материалларида аниқ тушунтирилиши керак.

Шаҳар  рўйхатга олиш бўлими бошлиғи
Алимов Тимур